Sokoliński (Drucki Sokoliński) Jan, kniaź (zm. 1630), poseł na sejmy, pisarz wielki, potem referendarz lit. Był synem Andrzeja (Andriana Andrejewicza), stryjecznym bratem Janusza (zob.).
Przypuszczalnie (wzmiankowany jako «Ioannes Sokolius» wśród autorów wierszy w zbiorze „Threni in obitum Nicolai Szymanowski”, Wil. 1596) studiował na Uniw. Wil. Od wczesnych lat był S. związany z domem Sapiehów, zwłaszcza z kanclerzem lit. Lwem, pełnił funkcję zarządcy w dobrach sapieżyńskich, wypełniał powierzane mu przez Sapiehów zadania tak o charakterze publicznym, jak i prywatnym. Dn. 18 XI 1603 bp wileński Benedykt Wojna wychwalał S-ego w liście do L. Sapiehy i zalecał go do misji do Rzymu. Poselstwo do Rzymu odbył S. w 1. poł. 1604, w czerwcu był z powrotem w Krakowie, skąd wyruszył na Litwę z relacją dla kanclerza. T.r. był już sekretarzem królewskim, 30 XI 1604 Zygmunt III powierzył mu legację na zjazd główny lit. w Mścibowie przed sejmem warszawskim zwołanym na styczeń 1605. W lipcu 1605 pośredniczył w rozmowach L. Sapiehy z nuncjuszem papieskim C. Rangonim. Dn. 23 IX 1606 podpisał uchwałę prokrólewskiego zjazdu stanów lit. w Nowogródku.
Po powstaniu w Moskwie przeciw Dymitrowi Samozwańcowi i wyborze Wasyla Szujskiego na cara został S., wraz z wojskim parczewskim Stanisławem Witowskim, wysłany w poselstwie do Moskwy głównie w celu uwolnienia posłów królewskich: kaszt. małogoskiego Mikołaja Oleśnickiego i star. wieliskiego Aleksandra Gosiewskiego oraz Maryny Mniszchówny, jej ojca Jerzego i towarzyszącej im świty, uwięzionych po zabiciu Dymitra. Dn. 22 V 1607 wystawiono instrukcję poselską, 22 X S. i Witowski przybyli do Moskwy, a 20 XI zostali przyjęci przez cara. W czasie trwających ponad pół roku pertraktacji z bojarami, udało się im najpierw doprowadzić do restytucji uprawnień poselskich Oleśnickiego i Gosiewskiego, a potem uzyskać obietnicę wypuszczenia wszystkich uwięzionych do 8 X 1608; ceną było podpisanie przez posłów 27 VII 1608 rozejmu między Rzpltą a Moskwą na okres trzech lat i jedenastu miesięcy (Zygmunt III dopuszczał możliwość rozejmu jedynie na dwa lata). Wraz z pozostałymi posłami S. zgodnie z zawartym rozejmem wysłał list do rycerstwa polskiego (kniazia Romana Rożyńskiego i innych dowódców), aby opuścili ziemię moskiewską i «krwie chrześcijańskiej na obie stronie nie rozliwając od tego człowieka, który nazywa się Dymitrem Hospodarskim, odstąpili». Dn. 2 VIII t.r. posłowie opuścili Moskwę i wraz z częścią uwolnionych wrócili do Rzpltej przez Wieliż, unikając pochwycenia przez oddziały Dymitra II Samozwańca. Za odbyte poselstwo otrzymał S. 17 XI 1608 nominację na pisarza w. lit.
W r. 1609 wziął S. udział na czele roty kozackiej w ekspedycji smoleńskiej Zygmunta III. Pod koniec października jego Kozacy przejęli listy wysłane 19 X przez komendanta Smoleńska M. Szeina do cara Wasyla Szujskiego. Spod Smoleńska prowadził S. ożywioną korespondencję z pozostałymi w Rzpltej dygnitarzami i królewiczem Władysławem Wazą. Wiele miejsca poświęcił w tych doniesieniach kwestii zaproszenia Władysława na tron moskiewski i stosunku do niej króla, natychmiast też po otrzymaniu z Moskwy wiadomości o obaleniu Szujskiego przekazał ją królewiczowi. Po poddaniu się Smoleńska (13 VI 1611) był jednym z członków komisji lustrującej odzyskany zamek. Dn. 1 VIII był jeszcze w Smoleńsku, skąd donosił kanclerzowi Sapieże o ciężkim położeniu Polaków w Moskwie. Wkrótce jednak wyjechał na Litwę i na sejmikach przed sejmem zwołanym na 26 IX t.r. zabiegał o poparcie dla swoich starań o zwrot kosztów «na dzierżawie lubinowskiej»; punkt popierający te jego zabiegi został umieszczony w instrukcjach poselskich sejmików: połockiego (15 VIII), mińskiego (15 VIII) i wileńskiego (17 VIII). Sejmik wileński wprost obligował posłów, aby upomnieli się o wynagrodzenie S-ego za zasługi jego samego i przodków. Na sejmie warszawskim, w związku z uchwalonym poparciem wojny moskiewskiej, został S. wyznaczony na jednego z komisarzy do przejmowania i obejmowania administracją Rzpltej przejętych od Moskwy prowincji oraz służenia pomocą hetmanom w rozmowach z wojskiem w sprawie żołdu. Dn. 12 I 1612 uczestniczył w sejmiku relacyjnym połockim. W czerwcu t.r. wyruszył na wyprawę moskiewską Zygmunta III; po kapitulacji załogi polskiej na Kremlu (6 XI 1612) wraz z królem wycofał się spod Wiaźmy do Smoleńska, a następnie towarzyszył mu do Warszawy. Na sejmie zwycz. w r. 1613 został wyznaczony do komisji dla ordynacji Smoleńska. W kwietniu t.r. prowadził na zlecenie króla rozmowy z przybyłym do Warszawy gońcem moskiewskim D. Oładinem, który przywiózł wiadomość o wyborze Michała Romanowa na cara.
Po raz pierwszy posłował S. na sejm nadzwycz. w końcu 1613 r. (nie wiemy, z którego sejmiku), został na nim wyznaczony do komisji wileńskiej dla wypłaty wojsku inflanckiemu. Ponownie posłował dopiero w r. 1621, wybrano go wówczas na marszałka. Wobec jego niedyspozycji w dn. 27 VIII przydano mu do pomocy czterech deputatów. Ku niezadowoleniu części posłów przyjął rozliczenia podskarbiego kor. Michała Daniłowicza. Na sejm 1623 r. posłował z woj. witebskiego, wykazał się wówczas dużą aktywnością w izbie, wszedł do komisji dla ustalenia cen na towary w woj. witebskim. Funkcję marszałkowską pełnił ponownie podczas sejmu w r. 1625. Nadal blisko związany z Sapiehami, jako poseł na sejmie 1626 r. demonstrował przychylność dla hetmana polnego Krzysztofa Radziwiłła; jeden z adherentów hetmana, Stanisław Buczyński, przestrzegał go przed dwulicowością S-ego. Po raz trzeci, posłując z woj. mścisławskiego został S. marszałkiem izby na sejmie w r. 1627, poparty przez mazowieckich posłów ze względu na swoją regalistyczną postawę i gorliwy katolicyzm. Dn. 14 X w powitaniu Zygmunta III chwalił monarchę za ugodowe stanowisko w konflikcie ze Szwecją, za uznanie Gustawa Adolfa dożywotnim królem szwedzkim oraz pewne ustępstwa terytorialne Polski, wyrażając w tej ostatniej kwestii stanowisko sejmików litewskich. Oburzył tym posłów koronnych, żądających zwrotu zabranych przez Szwecję prowincji. Jego stanowisko skrytykował w czasie wotów senatorskich kanclerz kor. Wacław Leszczyński. S. dążył do ograniczenia obrad tylko do spraw wysuniętych w propozycji sejmowej, przeciwstawiał się postulatom posłów dotyczącym rozdawnictwa wakansów i odbierania urzędów nadanych wbrew prawu o inkompatibiliach. Nuncjusz apostolski A. Santa Croce relacjonował, iż S. obiecał przeciwstawić się dążeniom posłów do anulowania dekretów trybunalskich przeciw dysydentom. Począwszy od 3 XI studził S. animusze posłów koronnych i litewskich podczas ostrej dyskusji nad reformą systemu skarbowego i mennic, aczkolwiek popierał rozwiązanie kwestii skarbowej i opłacenie wojska. Z powodu choroby obradom sejmu przewodniczył tylko do 10 XI, od 12 XI zastąpił go marszałek lidzki Aleksander Chalecki. Dn. 16 IV 1630 został mianowany referendarzem lit. Z racji zażyłości z królem podejrzewano go, iż zatrzymał w swoich rękach dyplom elekcji królewicza Władysława na tron carski. W r. 1635, po traktacie polanowskim, zwrotu tego dokumentu domagali się posłowie moskiewscy.
S. był dziedzicem położonych w woj. witebskim dóbr Kamienno, Andrianowicze oraz Sienno z miasteczkiem Królewicze i wsiami: Tuchnia, Hory, Leśniki, Horowice, Rusinów, Jarmarki, Stare Królewicze i Puzinów, w woj. połockim miał: Zadroże, danniki Hlińskie i Kurkowszczyznę (w r. 1617 przelał do nich prawa na rzecz małżonki), Bieszenkowicze z siołami Makarowicze, Panticze, Trojanów, Zastarzyń i Milkowce oraz majętność Kamień Ostrowno, nabytą w r. 1630 od Samuela i Stefana Sokolińskich. Żona wniosła mu posiadłość Marchabów w woj. rawskim, gdzie często rezydował z uwagi na konieczność stałego kontaktu z królem.
S. był hojnie nagradzany przez Zygmunta III za oddawane dworowi usługi; w r. 1606 dostał przywilej na sioło Zadoroże w woj. połockim. W jego posiadaniu znalazły się także starostwa niegrodowe: orleńskie (ok. 1611), daugowskie i przełajskie (1612; w r. 1622 dostał w tej włości folwark Demowo, a w r. 1628 wraz z małżonką 7 włók) oraz dwa starostwa grodowe: starodubowskie (od 17 V 1623) i mścisławskie (od 30 IV 1627). Miał nadto nadania w Koronie, a to wyłączony ze star. warszawskiego Wichradz. Gdy w maju 1630 rozeszła się pogłoska o jego śmierci, doszło do walki o wakanse po nim. Zmarł po 8 VI a przed 15 VII 1630, kiedy to star. mścisławskie dostał Józef Korczak Głębocki.
S. był żonaty z Anną z Załuskich, wdową po Arnolfie Uchańskim, dzierżawcy daugowskim i przełajskim. Pozostawił syna Michała, kanonika smoleńskiego, oraz córkę Eleonorę, wydaną za mąż za Mikołaja Wawrzyńca Odrowąża Chlewickiego, któremu w posagu wniosła Kamienno, Andrianów i Sienno; po śmierci ojca sprzedała ona w l. 1630–1 większość dóbr dziedzicznych L. Sapieże.
Słown. Geogr. (Ostrowno, Wichradz); Boniecki, II 376; Dvorianskije rody Rossijskoj Imperii, [Red.] S. V. Dumin, S. Pet. 1993 I 221–2 (tablice geneal.); Kojałowicz, Compendium, s. 46–7 (mylnie jako woj. połocki); Niesiecki; Siarczyński, Obraz wieku panowania Zygmunta III, II; Święcki, Historyczne pamiątki, II 122–3; Urzędnicy, XI; Wolff, Kniaziowie lit.-rus., s. 475–6; tenże, Senatorowie W. Ks. Lit.; – Augustyniak U., Sokołowski W., Spisek orleański w latach 1626–1628, W. 1990; Byliński J., Dwa sejmy z roku 1613, Wr. 1984; tenże, Marcin Broniewski – trybun szlachty wielkopolskiej w czasach Zygmunta III, Wr. 1994; tenże, Sejm z roku 1611, Wr. 1970; Chłapowski K., Elita senatorsko-dygnitarska Korony za czasów Zygmunta III i Władysława IV, W. 1996; Darowski A., Szkice historyczne, S. II, Pet. 1895 s. 6, 164, 187, 194, 266; Drobisz J., Sejm nadzwyczajny z 1624 roku, Opole 1994 s. 63; Hist. dyplomacji pol., II; Godziszewski W., Polska a Moskwa za Władysława IV, Kr. 1930, Rozpr. Wydz. Hist.-Filoz. PAU, t. 67 nr 6 s. 46, 64; Konopczyński W., Dzieje Polski nowożytnej, W. 1986 I 207; Lipiński W., Początek działań rosyjskich w wojnie smoleńskiej, „Przegl. Hist.-Wojsk.” T. 5: 1932 s. 43; Maciszewski J., Polska a Moskwa 1603–1618, W. 1968; Pietrzak J., Po Cecorze i podczas wojny chocimskiej. Sejmy z lat 1620 i 1621, Wr. 1983; tenże, W przygaszonym blasku wiktorii chocimskiej. Sejm w 1623 roku, Wr. 1987; Polak W., O Kreml i Smoleńszczyznę, Tor. 1995; Sapiehowie, I 177; Seredyka J., Księżniczka i chudopachołek, Opole 1995; tenże, Parlamentarzyści drugiej połowy panowania Zygmunta III Wazy, Opole 1989 s. 76; tenże, Sejm z 1618 r., Opole 1988: tenże, Sejm zawiedzionych nadziei, Opole 1981; Urbaniak V., Zamoyszczycy bez Zamoyskiego, W. 1995 s. 71; Wisner H., Król i car, W. 1995 s. 47, 93; tenże, Posłowie i poselstwa litewskie w czasach Zygmunta III i Władysława IV, „Kwart. Hist.” T. 88: 1981/3 s. 637–8; tenże, Władysław IV, Wr. 1995; Załęski, Jezuici, I cz. 2; Žukovič P., Varšavskij sejm 1627 goda i jego značenie v istorii borby pravoslavnych s unijej, „Christianskoe čtenie” T. 233: 1910 s. 186, 341, 685; – Acta nuntiaturae Polonae, XXIII: Antonius Santa Croce, Ed. H. Litwin, Romae 1996 Vol. 1, s. 123; Arch. Jugo-Zap. Rossii, IV 265; Archiwum domu Sapiehów, Wyd. A. Prochaska, Lw. 1892 I; Diariusz drogi króla JMci Zygmunta III od szczęśliwego wyjazdu z Wilna pod Smoleńsk w roku 1609 a die 18 Augusta i fortunnego powodzenia przez lat dwie do wzięcia zamku Smoleńska w roku 1611, Wyd. J. Byliński, Wr. 1999; Dnevnik Maryny Mniszek, S. Pet. 1995; Marchocki M., Pamiętnik wojny moskiewskiej, P. 1841 s. 85; Polska a Moskwa w 1. poł. XVII w., Wyd. A. Hirschberg, Lw. 1901; Radziwiłł, Pamiętnik, I–III; Sapiehowie; Sbornik Russ. Ist. Obšč., Moskva 1912 t. 137 s. 467–77; Wielewicki, Dziennik, II; Vol. leg., III 2, 196, 242, 446, 454, 491; – AGAD: Arch. Radziwiłłów, Dz. V nr 14648 (list A. Słuszki do K. Radziwiłła, informujący o wakansach po śmierci S-ego), nr 8080 s. 166; AP w Gd.: rkp. 300, 29/106 k. 134–135; B. Czart.: rkp. 104 k. 193–194, 195–197v., rkp. 105 k. 219–220, rkp. 342 k. 279, 649–651, 653–655, rkp. 362 k. 67–67v., rkp. 2101 k. 59–69; B. Jag.: rkp. 102 k. 921–922v., rkp. 166 k. 259–260; B. Kórn.: rkp. 341 k. 260, 265; B. Nauk. PAU i PAN w Kr.: rkp. 360 k. 184–186, rkp. 3344 k. 97–97v.; B. Raczyńskich: rkp. 12 k. 122v.–123, rkp. 16 k. 418–420, rkp. 34 k. 41–44v. (instrukcja z 22 V 1607 dla S-ego do Moskwy), rkp. 139 k. 341; L’vivs’ka deržawna naukova biblioteka im. V. Stefanyka we Lw.: rkp. 1388 II s. 66–71, rkp. Sap. nr 149 (T. Prochaski) s. 445–448, 461–465, 469–470, 472–474.; Rossijskij gosudarstvennyj archiv drevnich aktov w Moskwie: F. 389 (Metryka Lit.) t. 99 k. 414v.–415v., t. 101 k. 322–323, t. 102 k. 61v–62v.); – Informacje Henryka Lulewicza i Andrzeja Rachuby z W.
Mirosław Nagielski